Weerstand is een belangrijke, vaak vergeten, factor bij veranderingen. Veel beïnvloedende communicatie (reclamecampagnes, voorlichting, noem maar op) hameren vaak op de voordelen van bepaalde veranderingen. Ze proberen de motivatie te verhogen om gedrag te veranderen. Daarbij wordt de andere kant van de medaille, weerstand, vaak vergeten. Maar het is juist belangrijk om deze weerstand niet te negeren. Als we begrijpen waarom mensen weerstand hebben, kunnen we beter omgaan daarmee en uiteindelijk toch verandertrajecten tot een succes maken. Er zijn drie belangrijke vormen van weerstand: reactance of aversie, scepticisme en inertia. Er zijn al artikelen over scepticisme en inertia, en in dit artikel lees je meer over de eerste vorm: reactance. Lees snel verder!
Wat is Weerstand?
Even weer terug naar de basis: wat is weerstand? Weerstand bij veranderingen komt vaak door verschillende redenen. Soms is men bang voor het onbekende en weten niet wat ze kunnen verwachten. Vaak vindt men het fijn controle te houden over hun leven en veranderingen kunnen dit bedreigen. Gewoonten geven ons daarnaast een comfortabel gevoel omdat ze weinig energie kosten, en een nieuwe gewoonte aanleren kost juist energie. En weer in heel andere situaties is er simpelweg geen vertrouwen in de verandering of in diegene die het voorstelt. Tot slot kunnen slechte ervaringen uit het verleden mensen ook terughoudend maken. Al deze redenen kunnen leiden tot weerstand tegen verandering: iemand die zich (al dan niet actief) verzet tegen verandering in gedrag. Daarom is het belangrijk om deze redenen te begrijpen en serieus te nemen.
Reactance: weerstand tegen beïnvloeding
Reactance, of aversie, is de neiging van mensen om tegen te werken wanneer ze het gevoel hebben dat hun vrijheid of autonomie wordt bedreigd (bron en nog een bron). Autonomie of keuzevrijheid is ontzettend belangrijk voor mensen. Als iemand verteld wordt wat hij moet doen, kan die persoon juist gemotiveerd raken om het juist niet te doen. Hij raakt dan gemotiveerd om zijn autonomie weer terug te winnen. Al in 1966 onderzocht Jack Brehm het fenomeen en aan zijn boek werd talloze malen gerefereerd.
Er zijn vier factoren die belangrijk zijn bij reactance (bron):
- Waargenomen vrijheid: reactance kan alleen optreden als een individu gelooft dat ze in de eerste plaats controle of vrijheid hebben.
- Bedreiging van die vrijheid: de bedreiging van die vrijheid veroorzaakt de reactance. Bedreigingen van vrijheid betekent vaak dat iemand het gevoel heeft dat hij bepaalde dingen niet kan doen. Dit kan ook optreden als iemand het gevoel heeft dat een ander hem probeert te overtuigen van gedrag wat hij (nog) niet wil vertonen.
- Reactance: reactance is de motivatie die ontstaat als reactie op bedreigde of beperkte vrijheid. Het motiveert de persoon om de vrijheid die hij had (of dacht te hebben) te herstellen.
- Herstel van vrijheid: wanneer iemand uiteindelijk doet wat eigenlijk niet mocht, ervaart hij een herstel van vrijheid of autonomie.
Nu we weten wat er bij reactance aan ten grondslag ligt, is het belangrijk om te weten: hoe uit het zich? Hoe ziet reactance uit in het dagelijks leven? Dat kan op verschillende manieren. Denk bijvoorbeeld aan tegendraads gedrag (“Kledingvoorschriften? Dat bepaal ik zelf wel!”), ergernis (“Alwéér een advertentie”) of negeren of bagatelliseren van advies (“Eén glaasje alcohol kan toch wel?). Al met al heerst er een gevoel van negativiteit en zetten mensen met deze vorm van weerstand (vaak figuurlijk) hun hakken in het zand.
Hoe beïnvloed je reactance of aversie?
Reactance als weerstand kan een lastige zijn om mee om te gaan. Gelukkig zijn er verschillende technieken die in te zetten zijn, bijvoorbeeld (bron en bron):
- Erken de weerstand: laat zien dat je begrijpt waar andermans zorgen vandaan komen. Zo creëer je empathie en dat helpt bij het wegnemen van weerstand. Aansluitend helpt humor en storytelling hier goed bij.
- Geef keuzes: geef mensen het gevoel dat ze controle hebben door ze opties te bieden. Door keuzemogelijkheden aan te bieden, voelen mensen zich minder beperkt en zijn ze eerder geneigd om mee te werken. Het frame waarmee je je boodschap vormgeeft is belangrijk hierbij.
- Haal de invloed weg: wanneer van begin af aan duidelijk gemaakt wordt dat er geen andere mogelijkheid is (en er dus geen gevoel van vrijheid is om mee te beginnen), verklein je de kans om reactance überhaupt te creëren.
- Begin met een klein verzoek: een klein verzoek betekent weinig moeite en vaak weinig verandering, een prima startpunt om mensen in beweging te krijgen (ook wel bekend als de Foot-in-the-door techniek).
- Geef aan wat wél mag: door aan te geven wat wél mag, beperk je op geen enkele manier vrijheden.
Hoe nu verder?
Weerstand is een belangrijke factor om mee te nemen in je communicatie bij verandertrajecten. Reactance, zoals beschreven in dit artikel, komt doordat iemand het gevoel krijgt dat zijn vrijheid om te handelen of keuzes te maken wordt bedreigd. De primaire reactie hierop is vaak een negatief gevoel (ergernis, boos). Daarnaast wordt de motivatie aangewakkerd om juist die keuzevrijheid terug te nemen, vaak in de vorm van tegendraads gedrag.
Hoe zien de andere twee vormen van weerstand uit? Je leest meer over scepticisme in dit artikel, en je leest meer over inertia in dit artikel.
Meer lezen over reactance?
- https://www.clearerthinking.org/post/reactance-definition-examples-and-effects
- https://corporateculture.co.uk/dont-tell-me-what-to-do-6-behavioural-insights-to-overcome-reactance/
- https://thedecisionlab.com/reference-guide/psychology/reactance-theory
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4675534/
- https://whywesuffer.com/the-invisible-wall-of-psychological-resistance/
- https://frictionfreesales.com/3-types-psychological-resistance-cause-you-to-lose-sales/
- https://futurecommunication.nl/blog/welke-soort-weerstanden-bestaan-er-bij-verandering-en-hoe-je-ermee-omgaat/